Mowa jest dla człowieka jednym z podstawowych narzędzi porozumiewania się z otoczeniem. Nie sposób wprost przecenić jej roli. Człowiek pozbawiony możliwości werbalnego kontaktu z innymi, ma trudności w samodzielnym funkcjonowaniu.
Okres intensywnego rozwoju mowy to jednocześnie czas, w którym kształtuje się osobowość człowieka. Jej rozwojowi sprzyja kontakt z otoczeniem. Mowa umożliwia go i wzbogaca, mając tym samym ogromny wpływ na rozwój i kształtowanie się charakteru.
Nie każdy wie, że proces opanowania języka rozpoczyna się już w życiu płodowym i postępuje niemal przez całe życie. W chwili przyjścia na świat noworodek jest już przygotowany do odbioru ludzkiej mowy. W pierwszych miesiącach wydaje samorzutne dźwięki (głużenie). Półroczne dziecko zaczyna wypowiadać i powtarzać dźwięki świadomie (gaworzy). Głużenie jest odruchem bezwarunkowym; to trening narządów mowy, pojawiający się nawet u dzieci głuchych. Gaworzenie jest odruchem warunkowym, wymagającym słuchu. Jest ono treningiem artykulatorów, ale i słuchu mownego (fonematycznego) . Około 12 miesiąca dziecko rozumie już około 10 słów.
Choć rozwój mowy uwarunkowany jest biologicznie, rozwój słownikowy w dużym stopniu zależy od środowiska. Pewne koncepcje, m.in. N. Chomsky’ego, dowodzą, iż niemowlę rodzi się z tzw. uniwersalną gramatyką i specyficznymi mechanizmami uczenia się języka. To dlatego wszystkie dzieci przechodzą przez takie same etapy w rozwoju mowy. Spore różnice indywidualne dotyczą głównie zasobu słów, który zależy od czynników środowiskowych stymulujących bądź nie rozwój mowy.
Opóźniony rozwój mowy jest sygnałem, że dziecko powinno trafić do specjalisty – logopedy lub neurologopedy. Potrafi on określić przyczynę opóźnienia (czasem wymaga to przeprowadzenia dodatkowych badań) i zaplanować skuteczną terapię umożliwiającą dziecku rozwijanie sprawności komunikacyjnej na maksymalnym poziomie. Będzie ona różna, w zależności od rodzaju zaburzenia. Inaczej pracuje neurologopeda, gdy dziecięce problemy spowodowane są małą sprawnością artykulatorów, inaczej, gdy ich przyczyną jest upośledzenie umysłowe, a jeszcze inaczej, gdy są one spowodowane ubytkiem słuchu.
Do najczęstszych przyczyn opóźnionego rozwoju mowy należą:
- opóźnienie dojrzewania lub uszkodzenie układu nerwowego
- mała sprawność motoryczna aparatu mowy
- upośledzenie słuchu
- zaburzenia psychiczne i emocjonalne
- brak właściwej stymulacji
- dwujęzyczność
Jeśli więc kilkumiesięczne niemowlę nie powtarza ciągów sylab (gaworzenie), dwulatek nie rozumie prostych poleceń i nie wypowiada żadnych słów, a trzylatek nie próbuje budować prostych zdań, to należy skontaktować się ze specjalistą – logopedą lub neurologopedą.
